Samen sterk voor een gedegen scholingsaanbod voor erfgoedprofessionals
De aanvoerders van de Erfgoed Academie, het Gelders Restauratie Centrum (GRC), het Nationaal Centrum Erfgoedopleidingen (NCE) en het Nationaal Restauratiecentrum (NRC) vertellen hoe zij samenwerken aan een gedegen scholingsaanbod. Iedereen die werkzaam is in de erfgoedsector dient immers goed opgeleid te zijn om ons erfgoed in stand te houden. Wat zijn de belangrijkste ontwikkelingen in het scholingsaanbod en wat kunnen we de komende jaren verwachten?
Boudewijn de Bont, voorzitter Nationaal Restauratie Centrum: De vergrijzing stelt de sector inderdaad voor de enorme opgave om voldoende jongeren te interesseren voor het restauratievak. Daar moeten we ons met zijn allen voor inzetten op alle mogelijke manieren, van voorlichting op scholen tot campagnes op social media tot apps om jongeren in contact te brengen de loopbaanmogelijkheden in onze sector. Restauratie is een prachtig vak, waarin je je leven lang kunt blijven ontwikkelen.
Na de terugval van het aantal cursisten in 2020 als gevolg van de coronapandemie, zitten onze cursussen sinds 2 jaar weer bomvol. Ondanks de drukte bij de meeste restauratiebedrijven is er een enorme behoefte aan bij-/nascholing.
Voor wat betreft het cursusaanbod van het NRC volgen we twee lijnen. Allereerst richten we ons op de oorspronkelijke invulling van het vak, de klassieke competenties van bijvoorbeeld de restauratietimmerman en -metselaar en andere erfgoedspecialisten. Maar voor medewerkers die “vanaf kantoor” een project begeleiden. Zo is cursus BUR (Begeleiding Uitvoering Restauraties) razend populair. In twee blokken van 4 dagen wordt een brede inhoudelijke basis aangereikt, erg waardevol blijkt uit de evaluaties. Via deze cursussen kunnen goede medewerkers uit de reguliere bouw zich ontwikkelen tot restauratieprofessionals. Naast dit basisaanbod bieden we vaklieden de mogelijkheid hun vakmanschap met specialistische cursussen uit te diepen.
De tweede lijn gaat over vernieuwingen in het restauratievak zoals digitalisering en duurzaamheid. Digitalisering is erg actueel en kennis hiervan is noodzakelijk om efficiënt en hoogwaardig te kunnen werken. Verduurzaming staat al een paar jaar op het programma. Door de energiecrisis komt verduurzaming in een stroomversnelling. Dit specialisme zich steeds verder.
De noodzaak van kennis wordt gezien in de branche. We hebben nog wel stappen te zetten, zoals blijkt uit het rapport ‘Kwaliteit in de monumentenketen, De keten is zo sterk als de zwakste schakel’ van de Vakgroep Restauratie de VAWR en het GA-Platform Restauratie.
Foto: In het voorjaar van 2022 organiseerde het NRC een masterclass voor ervaren restauratiemetselaars over het metselen van gewelven. Tegelijkertijd verscheen een boek voer gewelven metselen bij het NRC (foto: Arjen Veldt).
Wim van der Maas, voorzitter a.i. Nationaal Centrum Erfgoedopleidingen: De afgelopen jaren heeft het NCE zich ontpopt tot een volwaardige MBO-vervanger voor het restauratieonderwijs.
We krijgen van veel bouwbedrijven aanmeldingen voor onze opleidingen, een blijk van vertrouwen dat hun medewerkers bij het NCE de juiste dingen leren van goede docenten en dat opleidingen professioneel georganiseerd zijn. Vertrouwen is in de bouw het allerbelangrijkste, dit beschouwen we dus als een groot compliment.
De wereld verandert in een hoog tempo. Voor het NCE zijn de vergrijzing in Nederland, de klimaatverandering en de energiecrisis de belangrijkste veranderingen om op in te spelen. Voor wat betreft de opleidingen evalueren we na iedere editie samen met de restauratiebranche, wat aanpassingen in de lesstof kan opleveren. De energietransitie kan daarin meegenomen worden.
De sector biedt in de hele keten interessante loopbaanmogelijkheden. Dat moeten we gaan uitdragen. We zijn aan het nadenken over mogelijkheden als een arbeidsmarktmanifestatie voor politiek, onderwijs en bedrijfsleven. Veel bedrijven zijn nu al actief in bezig met voorlichting aan scholieren, vaak al vanaf de kleuterklas. Daar zouden we graag in gaan samenwerken.
Een vakprijs geeft een enorme boost aan het vakgebied en brengt het vak en de vaklieden op een geweldig positieve manier onder de aandacht. In 2020 organiseerde het NCE de Meester-Gezelprijs, een initiatief dat voortzetting verdient. En dat staat, in gewijzigde vorm, ook te gebeuren in 2023. Een leuke en inspirerende vorm om de beroepstrots van vaklieden naar voren te brengen. Die beroepstrots is een rode draad die door al restauratiewerk loopt.
Foto: Studenten van de opleiding Erfgoed Schilderen onderzoeken bestanddelen van verf om zo beter begrip te krijgen over de samenstelling en eigenschappen van verfproducten in de module Verftechnologie (foto: NCE).
Jan Gersen, directeur van het Gelders Restauratie Centrum (GRC): De belangrijkste ontwikkeling van de afgelopen periode is voor het GRC de verhuizing naar onze nieuwe locatie in Velp. We hebben daar nu geweldige faciliteiten inclusief een goed geoutilleerde werkplaats om les te geven. Daarnaast geven we een aantal praktische cursussen op de restauratiebouwplaats van Landgoed Reuvensweerd, waar deelnemers in de praktijk zien wat het betekent om een monument te isoleren, of een dakconstructie te herstellen of installaties aan te leggen. Naarmate de restauratie vordert komen steeds andere onderwerpen aan bod in deze cursussen.
We trekken er actief op uit om voorlichting te geven over het belang van goede scholing in de restauratie. Momenteel maken we een ronde langs de 22 aannemers - van de in totaal 70 bedrijven - die het Kennis & Kunde certificaat hebben. We praten bij over ontwikkelingen die van invloed zijn op de branche zoals de behoefte aan maatregelen om de energiecrisis het hoofd te bieden. En we vragen wat het bedrijf nodig heeft om de kennis en kunde bij de medewerkers op peil te houden. Nederland vergrijst. Als een restauratievakman met pensioen gaat, loopt de kennis zo de deur uit. We helpen aannemers met het opzetten of bijhouden van hun opleidingsplan.
We merken ook dat de energiecrisis veel vragen op roept, vooral onder woonhuiseigenaren. Wat kun je doen om je monument, beschermd of niet, energiezuiniger te maken? We zijn bezig een format te maken om per type woning antwoorden te geven op de meest voorkomende vragen. Ook willen we een pilot starten om installateurs bij te scholen op het gebied van erfgoed en het plaatsen van installaties in monumenten.
De kracht van het GRC is dat we een kleine en daardoor wendbare organisatie zijn. We kunnen vlot inspringen op ontwikkelingen en maatwerk leveren voor specifieke vragen. Daarbij werken we graag samen –soms al jaren- met andere partijen zoals de Hogeschool Arnhem Nijmegen, het Graafschap College, het NRC en het NCE.
Foto: Het GRC heeft op de nieuwe locatie in Velp een goed geoutilleerde werkplaats. Daardoor kon de MBO-3 opleiding Technicus Hout en Restauratie hier van start gaan met 21 leerlingen (foto: Jacques Kok).
Yvonne Ploum, directeur Erfgoed Academie: De Erfgoed Academie is 36 jaar geleden opgericht, ten tijde van de decentralisatie van de erfgoedzorg van het rijk naar provincies en gemeenten om hen te ondersteunen bij het nemen van die verantwoordelijkheid. In feite is deze missie nooit veranderd. Inmiddels gaat het allang niet meer alleen om gebouwd erfgoed, maar ook om archeologie, landschap, collecties en immaterieel erfgoed. Ook zien we dat meerdere beroepsgroepen bezig zijn met erfgoed: naast de erfgoedzorgersprofessionals zijn bijvoorbeeld ook stedenbouwkundigen en projectontwikkelaars betrokken bij erfgoed. In ons kleine land zijn er veel opgaven die het erfgoed raken en veel meer mensen hebben in hun werk met erfgoed te maken.
De Erfgoed Academie zit dicht op de actualiteit. Dat komt tot uiting in de onderwerpen van de cursussen. Het denken over erfgoed is dynamisch. In het omgaan met actuele opgaven als de woningnood, de energietransitie, de klimaatverandering is kennis van historische gebouwen en landschappen belangrijk.
Gemeenteambtenaren blijven onze hoofddoelgroep, zij geven immers de vergunningen af voor ingrepen aan ons erfgoed. Het doel is om hen te ondersteunen bij het inzetten van erfgoed voor de samenleving. Hoe breng je je kennis op het juiste moment op de juiste plek bij de juiste personen naar voren? We helpen ze aan de argumenten om mee te kunnen praten over de energiecrisis, de woningnood. We stimuleren hen om te gaan praten met collega’s binnen de gemeente die hierover gaan en ze het zelfvertrouwen te geven dat ze vanuit het erfgoed een waardevolle bijdrage kunnen leveren aaneen prettige leefomgeving.
Het is heel interessant om vanuit het verleden na te denken over de toekomst. Hoe willen we dat ons land eruit ziet? Waar plaatsen we de windmolens en de zonneparken? Waar kunnen woningen worden gebouwd? Daar kan erfgoed een hele goede rol bij spelen als een inspiratiebron. In onze cursussen reiken we de kennis aan om goede beslissingen te nemen waardoor erfgoed bij kan dragen aan de vitaliteit en de dynamiek in steden en gebieden. In 9 van de 10 cursussen komt de positioneringskwestie van erfgoed aan de orde.
We willen de kennis in de hele keten versterken. In de zorg voor het erfgoed hebben we elkaar nodig. De Erfgoed Academie, NRC, GRC en NCE vullen elkaar mooi aan. Bij het NRC, GRC en NCE draait het om de uitvoeringspraktijk, bij de Erfgoed Academie om de beleidsvoorbereiding en -uitvoering. We gaan daarom nu ook voor het eerst samen met het NRC een cursus organiseren over de Wet Kwaliteitsborging (Wkb). De samenwerking en afstemming tussen EA, NRC, GRC en NCE geeft inzicht in wat er nodig is aan kennis en vaardigheden om de hele keten rond erfgoed goed te laten functioneren en erfgoed een goede plek te geven in de samenleving.
Foto: De deelnemers van de cursus Gemeentelijk Erfgoedbeleid in Oss op excursie. In deze cursus leren de deelnemers hoe ze invulling geven aan een erfgoedbeleid in hun organisatie, zodat het erfgoed een duurzame plek krijgt in de leefomgeving.(foto: Erfgoed Academie).