Cursuslocatie:
Daam Fockemalaan 22
3818 KG Amersfoort

Blog

Contact:
Post- en bezoekadres:
Klooster Onze Lieve Vrouw Ter Eem
Daam Fockemalaan 22
(brievenbus 24)
3818 KG Amersfoort
Tel: 033 - 208 7878
info@restauratiecentrum.nl

Algemene voorwaarden

Als gemeente restauratiekennis opbouwen, hoe doe je dat?

Vaak wordt gezegd dat de restauratiekennis bij gemeenteambtenaren tekort schiet. We vroegen Marjolein Sanderman naar aanbevelingen om die kennis te versterken. Zij werkt al 25 jaar als erfgoedadviseur bij de gemeente Rheden en vertegenwoordigt gemeenten al 10 jaar in de Raad van Advies van het NRC. Ook is Sanderman betrokken bij de Erfgoed Academie. 

Foto's: Marjolein Sanderman (l.)  en Julie Roselle (manager van de afdeling waaronder de uitvoeringstaken voor erfgoed vallen) op bezoek bij de restauratie van de Gazellefabriek in Dieren (rijksmonument) . 

Rheden is een gemeente met 45.000 inwoners, 757 beschermde monumenten, waarvan 213 rijksmonumenten (en 818 ha beschermde groene rijksmonumenten) en zo’n 2,5 FTE voor erfgoed. De gemeente Rheden heeft het erfgoedbeleid goed op orde. Niet voor niets won Rheden in 2019 de BNG Erfgoedprijs voor ‘Beste erfgoedgemeente van Nederland’. Met al haar ervaring neemt Sanderman het brede werkveld van de erfgoedzorg in ogenschouw, met daarbij de verschillende manieren om de restauratiekennis te vergroten en vanuit de gemeente een bijdrage te leveren aan het verbeteren van de restauratiekwaliteit. 

Slim organiseren

Met slim organiseren weten de ambtenaren van Rheden veel te bereiken. “Het toezicht op monumentenzorg zit in Rheden in het vastgoedpakket. Eén opzichter van de afdeling Bouwen en Wonen wordt voor 50% ingezet op monumenten. Ook voor landschapsarchitectuur is voor deze verdeling gekozen. Deze collega’s nemen deel aan de erfgoedoverleggen en bezoeken samen met de erfgoeddeskundige restauraties en historisch groenprojecten. Door deze gezamenlijke aanpak worden dubbelingen in het advieswerk voorkomen”, vertelt Sanderman, “over en weer houden we elkaar goed op de hoogte. De meerwaarde van samenwerking tussen verschillende afdelingen en vanuit verschillende begrotingen bewijst zich in de praktijk. In Rheden lukt het om over de schotten heen goed samen te werken, met de kanttekening dat ook in Rheden echt niet àlles goed gaat”, voegt ze er bescheiden aan toe. 

Cursusaanbod

“Door te werken aan slimme kennisopbouw kun je efficiënter werken. Erfgoeddeskundigen zijn schaars. Om toch de juiste collega’s te vinden is iemands natuurlijke affiniteit met erfgoed belangrijk, en de bereidheid bij te scholen”, zegt ze, “kennis kun je bijspijkeren, een attitude laat zich veel lastiger bijsturen. Je kunt best mensen vanuit een andere achtergrond via cursussen en opleidingen hun kennis van erfgoed en restauratie laten opdoen en laten meelopen met ervaren erfgoedcollega’s. Om goed te functioneren in de erfgoedzorg is het vaak nodig je bij te scholen, bijvoorbeeld een architectuurhistoricus die zijn/haar kennis van bouwhistorie gaat verdiepen. Of een bouwkundige, die architectuurhistorie gaat bestuderen. Voor erfgoed moet je echt oog en gevoel hebben.”

Eigenaren begeleiden

Ook een belangrijk punt voor de juiste attitude is de opstelling naar eigenaren toe. “Het begint met goed luisteren. Ieder situatie is uniek. Je begeleidt eigenaren en biedt hulp, je moet ze verleiden om het goede te doen voor hun monument. Dat is heel iets anders dan toetsen aan regels. Om de restauratiekwaliteit te verbeteren is het ook belangrijk om eigenaren bij te scholen, zodat ze weten hoe zij goed opdrachtgever kunnen zijn, waar ze op dienen te letten als ze opdrachten geven en hoe ze een aannemer kunnen benaderen. 99% van de eigenaren wil het goede doen, maar hoe kunnen ze weten wat het goede is? Neem bijvoorbeeld verduurzaming. Dan denken mensen snel aan zonnepanelen, maar doe je er goed aan die op je monument te leggen? Vanuit de gemeente adviseren we over wat je beter wel of niet kunt doen. Het zelfde geldt voor onderwerpen als brandveiligheid of aanpassingen in het interieur.”

Kwaliteit via subsidie en aanbesteding

“Via subsidieverlening en aanbesteding kun je restauratiekwaliteit verhogen. Vanuit de gemeente wordt gestimuleerd om te kiezen voor gecertificeerde partijen. In Rheden is bij de beoordeling  van de aanbestedingen voor de restauratie van kerktorens voor 50% naar de prijs gekeken en voor 50% naar de kwaliteit en of er leerwerkplekken in het project zijn opgenomen. Vanuit de gemeente zijn 3 à 4 gecertificeerde bedrijven uitgenodigd om een aanbesteding te doen. Dan krijg je een gelijker speelveld. Ook wordt bij voorkeur gewerkt met lokale bedrijven, daar zit meer kennis over de lokale situatie.”

Inschakelen van kennis van buiten

Als de kennis bij de gemeenten tekort schiet, bijvoorbeeld over kleur of over orgels, dan kun je de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed inschakelen. Kleinere gemeenten kunnen al deze expertise simpelweg niet in huis hebben. Daar hoef je ook niet naar te streven. Op sommige kennisterreinen kun je met andere gemeenten samen kennis in huis halen. Kanttekening daarbij is wel dat een regionale uitvoeringsdienst weliswaar de vakkennis in huis kan hebben, maar op grotere afstand staat van de eigenaren en minder lokale kennis heeft en dat is een groot nadeel. 

Sommige dingen zijn niet mogelijk 

Over de éénpitterproblematiek bij gemeenten is Sanderman duidelijk: “Als bij een gemeente 0,1 of 0,2 fte beschikbaar is voor erfgoedzorg, dan is dat echt veel te weinig. Dan kun je geen kennis opbouwen. Als iemand een keer een dag op cursus gaat zijn de uren voor twee weken al weer op. De gemeente krijgt van het rijk een vergoeding voor het uitvoeren van erfgoedtaken. Het is belangrijk goed inzichtelijk te maken wat daarvoor wordt terug verwacht. Dat kun je vragen aan de bestuurders. De wil bij de bestuurder speelt een grote rol. Een risicofactor voor gemeenten is de constante dreiging van bezuinigingen. Bij bezuinigingen moeten alle afdelingen bijdragen, ook erfgoedzorg. Je bent inhoudelijk gedreven door je vak, en ook al gaat dat goed, er is in tijden van bezuinigingen altijd onrust over wat de toekomst zal brengen.”

Positieve energie

Sanderman eindigt optimistisch: “Je kunt op verschillende gebieden aan de voorkant van een restauratieproject al sturen op restauratiekwaliteit i.p.v. dat je achteraf moet ingrijpen of repareren. Je steekt je tijd op een ander moment in een project. Dat is veel positiever en scheelt veel tijd en energie.”

Geschikte cursus voor gemeenteambtenaren

In het cursusaanbod van het NRC zijn vijftien (!) cursussen interessant voor gemeenteambtenaren. De cursussen beslaan het brede terrein van de begeleiding van restauraties, toezicht en handhaving, en algemene kennis van de monumentenzorg. Een aantal cursussen zoomen in op specifieke materialen, technieken en schades :

Wie zich graag verder wil scholen, kan via het overzicht van het Nationaal Centrum Erfgoedopleidingen makkelijk oriënteren op de vele, beschikbare opleidingen en/of cursussen in Nederland: 

Overzicht erfgoedopleidingen in Nederland