Wat is het leerdoel van Monumenten Inspecteren volgens de docenten?

Peter van der Landen: “Het leerdoel van de cursus Monumenten Inspecteren is te komen tot een objectieve en betrouwbare rapportage. De deelnemende inspecteurs leren om de bouwkundige gebreken die ze tegenkomen op een eenduidige manier te interpreteren en beoordelen. Daar is een norm voor: de NEN 2767 Conditiemeting. In de uitvoeringsrichtlijn Inspecties van monumentale gebouwen (URL 2005) is de NEN 2767 vertaald om ermee te werken bij monumenten. Met de inspectienorm leer je gestructureerd werken, beginnend met een gebrekenregistratie, een intensiteitsscore en een bepaling van de omvang. Herkennen en vertalen van de ernst van de schade, daar draait het om.”

Wilfred Mengerink: “Als inspecteur gebouwd erfgoed inspecteren we vooral om verval te voorkomen en onderhoud te stimuleren. We gaan in detail in op de conditie van onderdelen. In de URL 2055 wordt de methodische kant van het inspecteren gecombineerd met de inhoudelijke kennis over monumenten (ontleend aan het Inspectiehandboek Monumentenwacht). Daarbij gaat het erom dat je schades kunt herkennen, maar ook dat je bouwsporen, bouwhistorisch waardevolle onderdelen en historisch bouwmaterialen herkent. Een oud verweerd raampje moet je niet zomaar vervangen of als je ‘raar’ metselwerk ziet, ga dan na of dit soms bouwsporen zijn van eerdere veranderingen in plaats van dat je adviseert het opnieuw te laten inboeten.”

Schadebeelden herkennen is cruciaal

Wilfred: “We besteden heel veel aandacht aan schadebeelden want we weten: als je een schadebeeld niet kent, dan herken je het ook niet, als sta je er met je neus bovenop. Terwijl je, als je een schadebeeld wel herkent, het ineens overal ziet. Een inspectie doe je overigens puur op zicht. Je meldt dus alleen wat je ziet. We leren de deelnemers meteen af om aannames te doen. Dat kan leiden tot verkeerde conclusies. Als je bijvoorbeeld troggewelven tegenkomt, moeten de alarmbellen meteen gaan rinkelen. Deze zien er van de onderkant vaak prima uit, maar de problemen bevinden zich meestal aan de bovenkant, waar de stalen balken vaak roesten. Dat zie je niet omdat er een vloer overheen ligt. Roest kan een heel gebouw omhoog drukken, dus dit moet je wel boven tafel zien te krijgen. Als je een probleem vermoedt, kun je adviseren nader onderzoek te laten doen door een specialist. Als bouwkundig adviseur ben je net een huisarts, je moet overal wat van weten maar voor specifieke dingen verwijs je door. We willen inspecteurs bewust maken van de risico’s van te snel conclusies trekken of de verkeerde conclusies, terwijl je dit kunt voorkomen door vervolgonderzoek.” 

Foto: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed Amersfoort Documentnummer 525608

Respect voor historische bouwmaterialen

Wilfred: De leidraad voor het maken van een rapport is de URL 2005 van de Stichting ERM. Naast het beschrijven van de bouwtechnische staat en de onderhoudsadviezen is het ook zaak dat je als inspecteur de bouwhistorische waarde van het gebouw kent. Als ik een mij onbekend monument ga inspecteren, doe ik vooronderzoek, bijvoorbeeld aan de hand van het monumentennummer of ik ga na of de gemeente een bouwhistorische verkenning heeft gepubliceerd. Ook dien je besef te hebben van de waarde van bouwmaterialen. Je gaat bijvoorbeeld nooit zomaar dakpannen vervangen en als ze toch vervangen moeten worden, gooi je ze niet in de container maar zorg je dat de pannen die nog in prima conditie zijn, beschikbaar komen op de markt in tweedehands bouwmaterialen. Ook moeten inspecteurs weten dat veel materialen nog altijd gemaakt worden of dat je ze kunt laten reproduceren. Dat is dan wel duurder, maar je kunt er dus wel aan komen. Nog een aandachtpunt bij materialen: sommige bouwmaterialen, zoals de muldenpan, zijn door veel verschillende fabrieken gemaakt en zijn allemaal net een beetje anders. Daar hou je als inspecteur rekening mee en benoem je in je rapportage.”

Knelpunten oplossen

Peter: “Een knelpunt dat we willen oplossen is het volgende. Laat 10 inspecteurs een rapportage maken en je hebt 10 verschillende rapportages. Je ziet in de aanpak en de rapportages vaak de persoonlijke belangstelling en de professionele achtergrond van een inspecteur terug. We streven naar meer eenheid, alhoewel dat altijd wel lastig zal blijven. Heeft iedereen wel hetzelfde beeld bij de gebruikte terminologie? Mijn rol is om de methodische kant van het inspecteren goed over te brengen, volgens de spelregels van de NEN 2767 en de uitvoeringsrichtlijn 2005 van de Stichting ERM.

Conditiemeting basis voor verdere aanpak monument

Peter: Bouwkundige inspecteurs in de erfgoedbranche ken ik als eigenwijze mensen met veel kennis van bouwkunde en monumenten. Ze zijn gericht op herstel, maar slaan vaak één stap over, namelijk die van het registreren van de schade. Maar de conditiemeting is nu juist het uitgangspunt om te voorspellen wat er aan onderhoud nodig is en om hierin te prioriteren. Op basis van het inspectierapport met een goede conditiemeting kun je een meerjarig instandhoudingsplan opstellen, waarin je overzicht hebt op grotere werkzaamheden zoals bijvoorbeeld het herstel van het dakwerk of het vervangen van een schildersysteem. Aan de hand van de restauratieladder van de Stichting ERM ga je vervolgens bepalen wat mag, kan en moet je doen. Zo kom je tot een methodische aanpak waarin de instandhouding van de monumentale waarden geborgd is.”

De cursus Monumenten Inspecteren wordt gegeven op woensdag 23, 30 november en 7 december 2022. Schrijf je nu in: Monumenten Inspecteren. 

Even voorstellen

Wilfred Mengerink is van huis uit timmerman. Via diverse opleidingen ontwikkelde hij zich tot monumentenwachter bij de Monumentenwacht Gelderland. Wilfred geeft meerdere cursussen bij het NRC en is daarnaast ook docent bij het Nationaal Centrum Erfgoedopleidingen. 

Peter van der Landen, senior adviseur bij Helix Advies, heeft 30 jaar ervaring in gebouwinspectie en is specialist in de inspectiemethodiek Conditiemeting. Verder geeft hij les bij de Helix Academy, NVDO, Hogeschool Utrecht en Rijksvastgoedbedrijf.